tran nga: tháng 3 2014

*SO SÁNH DỊCH VỤ TRA CỨU OPAC CỦA THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐAỊ HỌC BÁCH KHOA TPHCM VÀ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP HCM

Giới thiệu vài nét về Opac thư viện-Thư viện Quốc Gia Việt Nam

Sự xuất hiện của công nghệ thông tin và truyền thông đã tạo ra những tác động to lớn đến mọi hoạt động trong lĩnh vực thư viện – thông tin và thiết kế OPAC (Online Public Access Catalog) là một trong những bằng chứng rõ ràng về những tác động của công nghệ. Cộng đồng thư viện đã nắm lấy công nghệ thông tin và máy tính để xây dựng những công cụ tra cứu chính trong thư viện được biết đến như OPAC đã hơn hai thập kỷ.

Theo Husain & Ansari (2006), OPAC là mục lục trực tuyến bao gồm các tài liệu được tổ chức trong một thư viện hay một hệ thống thư viện. Cán bộ thư viện và người sử dụng có thể truy cập OPAC ở trong hoặc ngoài thư viện.

Sự phát triển của OPAC qua các giai đoạn

OPAC bắt đầu thay thế mục lục thẻ truyền thống trong các thư viện từ những năm 1980. Các hệ thống này đã và đang sử dụng các giao diện dựa trên web từ giữa những năm 1990 và OPAC thường là một phần của hệ thống quản trị thư viện tích hợp. Ngày nay, hầu hết các nhà nghiên cứu đều cho rằng OPAC đã phát triển qua ba thế hệ và thế hệ thứ ba đang được ứng dụng rộng rãi trong các thư viện.

Thế hệ OPAC thứ nhất khá đơn giản. Chúng được thiết kế tương tự mục lục truyền thống với các đặc trưng thư mục dựa trên các biểu ghi MARC để giúp tra cứu những tài liệu như sách, tạp chí trong các thư viện (Duranceau et al., 1995; Large & Beheshi, 1997; Harmsen, 2000). Khả năng tìm tin của chúng chỉ giới hạn ở chức năng tìm theo tên tác giả hoặc tên tài liệu (Hussain & Ansari, 2006).

Thế hệ OPAC thứ hai xuất hiện từ cuối những năm 1980 và chúng được đánh dấu bởi việc cải thiện giao diện người sử dụng (Husain & Ansari, 2006). Một số khả năng tìm tin theo toán tử Boolean, toán tử chặt cụt được cải thiện. Số lượng các điểm truy cập cũng tăng lên (Tedd, 1994). Tuy nhiên, người sử dụng vẫn gặp nhiều khó khăn khi tra cứu tài liệu. Hầu hết những cải thiện nằm ở những đặc trưng bề ngoài hơn là cải thiện các chức năng lõi của chúng (Borgman, 1996).

Với thế hệ thứ ba, còn có những ý kiến khác nhau. Một số nhà nghiên cứu nhận định rằng thế hệ OPAC thứ ba xuất hiện từ đầu những năm 90 với khả năng như kỹ thuật tra cứu non - Boolean, các trợ giúp tự động, trình bày kết quả theo mức độ phù hợp lên trước (relevance) (Tedd, 1994), giao thức Z39.50, và giao diện đồ hoạ (Husain & Ansari, 2006). Trong khi đó một số nhà nghiên cứu khác mô tả rằng chúng đang phát triển và mới ở những giai đoạn đầu (Large & Beheeshti, 1997).

Tuy nhiên, tấc cả các nhà nghiên cứu đều nhận ra những cải thiện về chức năng của OPAC hiện tại so với thế hệ OPAC thứ hai. Trước hết việc ứng dụng giao thức Z39.50 và giao diện Web trong OPAC, chức năng của chúng đã nhanh chóng chuyển từ OPAC truyền thống sang chức năng của cổng thông tin (Babu & O’Brien, 2000; Zhang, 2000). Ví dụ, một số OPAC cung cấp các đường links (liên kết) tới các nhà xuất bản, các nguồn tin hợp tác, bài tạp chí, mục lục, và các tài liệu toàn văn khác từ các nhà cung cấp cơ sở dữ liệu hay các nhà xuất bản điện tử (Harmsen, 2000; Sokyine, 2006). Thứ hai là người sử dụng có thể dùng một giao diện người sử dụng dựa trên web để tra tìm nhiều nguồn tin khác nhau bao gồm các nguồn tài liệu in và tài liệu điện tử trong thư viện và cả một số nguồn tài liệu bên ngoài thư viện (Zhang, 2000; Mathias, 2003; Joint, 2007).

Hơn nữa, các khả năng chức năng của OPAC cũng nhanh chóng được cải thiện. OPAC đã tích hợp nhiều đặc trưng mới như xếp hạng kết quả tìm kiếm (Large & Beheeshti, 1997), trình bày biểu ghi thư mục với các file ảnh (Mathias, 2003; Sokvitne, 2006), và liệt kê URLs trong mục lục (Joint, 2007). Một số thư viện đã thành công trong việc thiết kế một giao diện chung cho nhiều cơ sở dữ liệu khác nhau thay vì việc sử dụng mỗi giao diện riêng cho một cơ sở dữ liệu (Arant & Payne, 2001). Theo Byrum, Jr. (2006), thế hệ OPAC hiện nay đã thực hiện được năm chức năng cơ bản mà IFLA đề ra đó là: tìm tin, nhận dạng, lựa chọn, lưu trữ, và định vị.

Hơn nữa, ngày nay chức năng của OPAC đã thay đổi nhanh chóng bởi việc cho phép người sử dụng truy cập đến nhiều nguồn thông tin khác nhau từ tài nguyên của thư viện đến các nguồn thông tin bên ngoài thư viện thông qua một giao diện chung. Tuy nhiên, hầu hết các OPAC hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu tra cứu thông tin của người sử dụng bởi vì các giới hạn về khả năng tìm tin của chúng (Breeding, 2007). Thay vào đó ngày nay các máy tìm tin đã đáp ứng tốt nhu cầu tra cứu thông tin của người sử dụng mặc dù chúng xuất hiện muộn hơn các thế hệ OPAC trong thư viện. Với các đặc trưng tìm kiếm nâng cao như xếp hạng kết quả và mở rộng các thuật ngữ tìm kiếm tự động, các máy tìm tin đã cho phép người sử dụng thực hiện được các lệnh tìm hiệu quả mà không phải sử dụng các kỹ thuật phức tạp (Smith, 2000).

Các máy tìm tin đã và đang ảnh hưởng đến việc thiết kế OPAC thư viện và thói quen tra cứu tin của người dùng tin. Ya và Young (2004) nhận ra rằng sự phổ biến của web đã ảnh hưởng tới mô hình tư duy và thói quen của người sử dụng khi họ sử dụng các giao diện OPAC chạy trên môi trường web. Họ cũng chỉ ra rằng các thư viện cần thiết kế các OPAC dựa trên web cho người sử dụng. Hơn thế, để giúp người sử dụng vượt qua các khó khăn khi tính toán các cú pháp tìm phức tạp, Khoo và Wan (2004) đề nghị rằng các giao diện tìm kiếm cần kết hợp phương thức chuyển đổi các yêu cầu tin bằng ngôn ngữ tự nhiên của người sử dụng thành những các cú pháp tìm kiếm gồm các toán tử Boolean. Các tác giả cũng hy vọng rằng OPAC bao gồm các chức năng của các máy tìm tin siêu dữ liệu (Arant và Payne, 2001) để truy cập đến nhiều các OPAC khác.

Hơn nữa, các nhà nghiên cứu đã nhận ra rằng người sử dụng ngày nay muốn dùng các OPAC có các đặc trưng khác của các máy tìm tin. Ví dụ, họ hy vọng rằng OPAC thư viện sẽ cung cấp các đặc trưng như tìm kiếm tự do (free text searching), tìm kiếm trực tiếp theo trường, tìm kiếm có sự trợ giúp của từ điển từ chuẩn, xếp hạng kết quả tìm kiếm theo mức độ phù hợp, khả năng sửa lỗi chính tả, các đường links tới tài liệu toàn văn bất cứ khi nào có thể (Sridhar, 2004; Khoo và Wan, 2004; Meagher và Brown, 2004). Vì vậy, các OPAC tương lai sẽ được biết đến như các cổng thông tin, hay các hệ thống quản lý nguồn tin điện tử. Các OPAC này sẽ cho phép người sử dụng tìm được một số lượng lớn các cơ sở dữ liệu thư mục và các nguồn tài liệu toàn văn bằng một lệnh chung (single search) và họ có thể sử dụng các OPAC dễ dàng như Google (Byrum, Jr., 2006, p78).

Để đáp ứng nhu cầu tra cứu thông tin của người sử dụng và tích hợp các ưu điểm của máy tìm tin, một số nhà cung cấp OPAC gần đây đã tập trung cải tiến các sản phẩm phần mềm OPAC của mình. Mục tiêu của họ là làm cho việc sử dụng OPAC thư viện dễ dàng, nhanh chóng, thuận tiện và hiệu quả như việc sử dụng các máy tìm tin trên web. Hơn nữa nó con đảm bảo chất lượng của kết quả đầu ra (Sahed, 2007). Hiện nay các OPAC thư viện không những đạt được các đặc trưng kể trên mà còn thành công trong việc tích hợp một số đặc trưng mới từ các máy tìm tin, Amazon.com hoặc WorldCat. Một trong các đặc trưng quan trọng là định vi theo diện. Ví dụ, Tập đoàn Endeca không chỉ cung cấp cho người sử dụng giao diện OPAC với khả năng trình bày theo diện cho phép người sử dụng thu hẹp các kết quả tìm kiếm theo các chủ đề, mà còn cung cấp khả năng xem lướt (browse) theo thứ bậc trong từ điển từ chuẩn (Byrum, Jr., 2006). Đặc biệt, sản phẩm này cũng đưa ra chức năng xếp hạng đầu ra theo số lần tài liệu được mượn bằng việc trích lọc từ các dữ liệu lưu thông tài liệu (Fox, 2007). Trong trường hợp này người sử dụng có thể biết được tài liệu nào trong chủ đề mà họ đang tìm kiếm được sử dụng nhiều nhất trong thư viện đó.

Ngoài các đặc trưng tìm tin đơn giản và xem lướt theo diện, phần mềm AquaBrowser Library cung cấp chức năng bản đồ ảo (visual map) để giới thiệu các tài liệu liên quan đến vấn đề tìm kiếm (Sahed, 2007, p.312).

Hơn nữa, công ty Talis cũng cung cấp phần mềm OPAC có chức năng tìm siêu dữ liệu với khả năng lôi các thông tin từ các máy tìm tin trên web, Amazon.com, và các dịch vụ cung cấp thông tin thương mại khác bằng một lệnh tìm chung. Talis gần đây đã cố gắng tích hợp tất cả các dich vụ thư viện trong một giao diện (Fox, 2007). Tương tự, Endeca cũng cung cấp mục lục mới có tốc độ cao và tính mềm dẻo của các máy tìm tin trực tuyến đồng thời lợi dụng các thông tin thư mục của nó (Byrum, Jr., 2006).

*Những điểm giống về hệ tra cứu OPAC của hai thư viện:

-Trang tra cứu Opac của hai thư viện với mục đích hỗ trợ bạn đọc tìm kiếm và định vị lọai tài liệu bạn đọc cần.Qua trang này bạn đọc có thể biết lọai tài liệu mình cần có ở thư viện hay không,lọai tài liệu đó có được mượn về nhà hay không?

-Phân hệ Opac cung cấp cho bạn đọc đầy đủ các phương pháp để có thể tìm kiếm tài liệu mình cần,có các tiện ích cần thiết cho các nhu cầu của bạn đọc như:gia hạn,đặt trước,xem danh mục tài liệu mà thư viện đã bổ sung.

-Có giao diện thân thiện và dễ sử dụng với tất cả các thành phần bạn đọc.

-Trong quá trình tìm kiếm,bạn đọc có thể lọc phạm vi tìm kiếm,tạo ra kết quả tìm chính xác và cụ thể.

-Có nhiều chức năng thụận tiện cho việc tra cứu,học tập của giảng viên,sinh viên,nhà trường.Bạn đọc có thể tra cứu đơn giản,ta cứu nâng cao với các tóan tử để đáp ứng nhu cầu.

- Cung cấp nhiều đặc trưng tìm tin cho phép các nhóm người sử dụng khác nhau và các mức độ về khả năng tìm tin khác nhau

*Những điểm khác:

	Thư viện Đại học Bách khoa TPHCM	Thư viện Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM
Giao diện tìm kiếm Opac	Thư viện trường Đại học Bách khoa TPHCM sử dụng phần mềm VTLS. Người dùng có thể tìm tin với các điểm truy cập khác nhau.kiểm soát được thuật ngữ tìm. Giao diện đơn giản,không có hình ảnh,không nổi bật.Giao diện có liên kết với các liên kết nóng như:các bộ sưu tập tham khảo và đặc biệt,những chuyện mới nhất...Phân hệ tra cứu này có tra cứu đơn giản là tìm lướt và tìm nhanh.Ngoài ra có tra cứu nâng cao là tìm theo từ khóa,từ khóa chủ đề.Giao diện tra cứu này có hướng dẫn bạn đọc làm thế nào để sử dụng phân hệ tra cứu Opac nên rất thân thiện với bạn đọc.	Thư viện trường Đại học Sư phạm kỹ thuật TPHCM sử dụng phần mềm Libol 5.0 :Người dùng có thể tìm tin với các điểm truy cập khác nhau.Kiểm soát được thuật ngữ tìm. Giao diện tra cứu Opac với nhiều hình ảnh đẹp,nổi bật,bạn đọc dễ dàng tra cứu qua cổng mục lục trực tuyến.Nó được liên kết với phân hệ lưu thông để người dùng có thể tìm các biểu ghi thư mục,biết được tình trạng của tài liệu,các thông tin mượn cũng như cho phép mượn trả;liên kết với tài nguyên số như:Thư viện số,Web nội bộ,Mail cán bộ,Đăng kí môn học,Mail sinh viên hay với các tiện ích trên Site như:Tài liệu mới,Số lượng truy cập,tài liệu tham khảo,...Ở giao diện này có thể tìm đơn giản,tìm chi tiết hay có thể tìm nâng cao tùy theo yêu cầu của bạn đọc, giúp bạn đọc có thể tra cứu mọi lúc,mọi nơi,chính xác và đầy đủ nhất về những thông tin tài liệu.
Chức năng tìm kiếm	Có hai chức năng tìm kiếm là tìm cơ bản và tìm nâng cao.Tìm cơ bản gồm:tìm lướt,tìm nhanh.Tìm nâng cao:tìm theo từ khóa,tìm theo từ khóa chủ đề.Phân hệ tra cứu này dùng để tra cứu những tài liệu có tại thư viện(sách,báo,tạp chí,luận văn,tiêu chuẩn kỹ thuật…) theo những đặc trưng khác nhau:môn học,tác giả,nhan đề,chủ đề,chuyên ngành hoặc có thể dễ dàng kiểm tra những tình trạng tài liệu,số bản hiện có. -Tìm cơ bản:ở tìm nhanh có thể chọn loại hình như sách,báo,tạp chí,luận văn..vv.Ở tìm lướt có thể chọn điều kiện tìm kiếm như:tiêu đề,tác giả,chủ đề,nhà xuất bản,kí hiệu xếp giá,nhan đề tạp chí,local number.Ngoài ra vì là thư viện khoa học chuyên ngành KHKT nên nội dung tài liệu thường phản ánh khái quát qua nhan đề tài liệu.Do vậy thư viện đã tiến hành xây dựng bảng chỉ số một số môn học tương ứng với chỉ số phân loại để giúp giảng viên,sinh viên,cán bộ…tìm được tài liệu phù hợp với từng môn học một cách nhanh chóng và chính xác.Nếu biết kí hiệu xếp giá thì có thể vào tìm lướt để biết được tình trạng tài liệu. -Tìm nâng cao:có thể tìm theo từ khóa hoặc từ khóa chủ đề.Ở cách tìm này khi bạn đọc có nhu cầu giới hạn kết quả và tìm chính xác hoặc mở rộng kết quả tài liệu tìm kiếm thì chọn cách tìm nâng cao theo từ khóa hoặc từ khóa chủ đề có kết hợp toán tử NOR,OR,AND….Bên cạnh đó bạn đọc có thể tham khảo các cách tra cứu ở mục trợ giúp để có thể lựa chọn được cach tìm tin phù hợp.Cách tìm này có ưu điểm là không gây khó khăn cho bạn đọc khi tìm kiếm tài liệu mà không nhớ chính xác tên tài liệu.nhưng nó có nhược điểm là biểu ghi tài liệu tìm được không hiển thị chủ đề,nội dung tóm tắt của tài liệu sẽ gây khó khăn cho bạn đọc lựa chọn tài liệu phù hợp với nhu cầu của mình trong một danh sách rất nhiều tài liệu được tìm thấy.	Có ba chức năng tìm kiếm là tìm cơ bản,tìm chi tiết và tìm nâng cao.Phân hệ Opac cung cấp cho bạn đọc đầy đủ các phương pháp để có thể tìm kiếm tài liệu mình cần,có các tiện ích cần thiết cho các nhu cầu của bạn đọc như gia hạn,dặt trước… -Tìm cơ bản:tìm theo nhan đề,tác giả,nhà xuất bản,kí hiệu xếp giá,nhan đề tạp chí,số đăng kí cá biệt,…kết quả là một danh sách gồm nhiều hoặc rất nhiều tài liệu có từ trùng với thuật ngữ tìm kiếm,do vậy phải chọn lại lần nữa từ danh sách này để có được tài liệu cần tìm.Thông thường kiểu tìm này chỉ được dùng khi chưa biết rõ về tài liệu cần tìm. -Tìm nâng cao: đây là cách tìm nâng cao sử dụng các toán tử AND,giúp bạn đọc tìm kiếm tài liệu một cách chính xác và hiệu quả. Ngoài ra phân hệ này còn có tìm kiếm chi tiết.
Hiển thị kết quả	Hiển thị nhiều giao diện như:Marc,Items,Card.Giúp người sử dụng có nhiều lựa chọn và hiểu theo năng lực trình độ của mỗi người. có thể xem thông tin đầy dủ về 1 tài liệu như tên kho nơi để tài liệu , tình trạng tài liệu , số đăng ký cá biệt , là ký hiệu để bạn đọc tìm đến đúng vị trí tài liệu mình cần	Thông tin về tài liệu cũng được hiển thị theo nhiều dạng như:Marc,dạng phiếu thư mục.. Qua kết quả , bạn đọc có thể biết tình trạng tài liệu , vị trí …để tìm đến tài liệu mình cần

-Giao diện tra cứu của trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM

+Tra cứu đơn giản:

+Tra cứu nâng cao:

+Tra cứu chi tiết:

-Giao diện tra cứu của trường Đại học Bách khoa TPHCM

+Tra cứu đơn giản:

+Tra cứu nâng cao:
Tìm theo từ khóa và tìm theo từ khóa chủ đề:

CÂU 3: THỰC HÀNH DỊCH VỤ THAM KHẢO ẢO ( ASK A LIBRARIAN)

Thực hiện dịch vụ tham khảo ảo tại thư viện Quốc hội Mỹ theo website http://www.loc.gov/. Ta thấy xuất hiện giao diện như hình bên dưới.

Click vào dòng <ASK A LIBRARIAN> phía trên ta sẽ ra được trang web sau:

Khi đó, thư viện cho phép ta chọn phương thức hỏi về thông tin và trả lời: ta có thể hỏi trực tiếp bằng cách Chat với cán bộ tại các bộ sưu tập có biểu tượng "chat" như ở hình tròn hoặc hỏi gián tiếp thông qua hệ thống email theo mẫu chung có sẵn như ở hình mũi tên.

Khi chon cách trả lời của thư viện thông qua mail, bằng cách lick vào phần mẫu chung như ở hình mũi tên. Khi đó ta sẽ được một trang mẫu để điền thông tin như sau:

Nhập vào đầy đủ thông tin và câu hỏi yêu cầu, gửi đến thư viện. khi đó thư viện sẽ tra lời ngay sau đó, thư viện sẽ thông báo rằng câu trả lời của thư viện đã được gửi về email:

Khi vào mail, khoảng sau 5 phút bạn sẽ nhận được một thư điện tử gửi từ thư viện Quốc hội Mỹ, thư viện thông báo là sẽ trả lòi trong thời gian sớm nhất có thể (có thể thư điện tử sẽ được gửi về mail lâu hơn nhưng tối đa trong vòng 5 ngày, bạn co thể nhận được từ thư viện Quốc hội Mỹ):

CÂU 2: THỰC HÀNH VỚI PHẦN MỀM MarcEdit

Dùng giao thức Z39.50 của MarcEdit để tải biểu ghi

1.1 Giới thiệu về phần mềm MarcEdit

MarcEdit là phần mềm tựdo được xây dựng bởi Terry Reese, Đại học Oregon, Hoa Kỳ.
Phần mềm được thiết kế nhằm hỗ trợc ác dạng khác nhau của MARC như MARC 21, UNIMARC, MARC-XML, vv… cung cấp các chức năng chuyển đổi từ MARC sang Text, Text sang MARC, MARC sang XML và MARC sang Dublin Corre. MarcEdit được thiết kế dựa trên kiến trúc Window COM, cho phép tận dụng các tiện ích của Windows Scripting Host.
Ngoài ra, MarcEdit còn hỗ trợ viết script hay lập trình chochính nó. Đây là một chương trình lý tưởng dùng cho bất kỳ các dự án liên quan đếnMARC từ các dự án bảo trì dữ liệu đến việc tạo biểu ghi cơ sở.